DEMOKRASİ VE İNSAN HAKLARI

 

DEMOKRASİ VE İNSAN HAKLARI

 

“Demokrasi” kavramanın sözlük anlamı:

 Demos: Halk             Halk egemenliği, Halk iktidarı

 Kratos: erk, iktidar,egemenlik      

Günümüzde halkın iktidarı, halk egemenliği, millet egemenliği gibi anlamlara gelmektedir. Demokrasilerde yönetim, vatandaşlar tarafından belirlenir. Fakat bu, vatandaşların mutlak egemenliğe veya devlet karşısında mutlak güce sahip oldukları anlamına gelmez. Vatandaşlar neyin suç, neyin suç olmadığını belirleyen ve devletin koruması altında olan kanunlara uymak zorundadır.

  Dolaysıyla Demokrasi  halk egemenliğine dayalı yönetim demektir.

Demokrasilerde devletin sahip olduğu bu sınırsız gücü kötüye kullanmasını önleyen iki ana ilke vardır:

1. Devlet iktidarının fonksiyonlarını farklı organlar eliyle yürütülmesini sağlayan güçler ayrılığı ilkesi

2. Temel hak ve özgürlüklerin yasalarla güvence altına alınması

 

DEMOKRASİNİN TEMEL İLKELERİ

Demokrasi, çok eski bir tarihe sahiptir ancak 20. yüzyıla kadar tam bir uygulama alanına sahip olmamıştır. Günümüzün en yaygın devlet ve toplum düzeni olmakla birlikte, gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere en çok aktarılan kültür ve siyaset unsuru demokrasi ilkeleri olmuştur. Bunlar:

-Toplumun sivil hale gelmesi

 -Seçimler; siyasal iktidarın seçimle belirlenmesi

 -Siyasi partiler, iktidardaki siyasi partinin çoğulculuğa dayalı olması

 -Laik uygulama, devlet ve yönetimin din, inanç, fikir ve düşünceler karşısında tarafsızlığı

 -Hukukun üstünlüğü

 -İnsan haklarına dayalı olması

 -Güçler ayrılığı, devlet gücünün farklı organlara bölünmesi

  Demokrasilerde hukuk kuralları; vatandaşlar neyin suç neyin suç olmadığını bilmesi için hukuk kurallarının olması zorunluluğu vardır.

       Devlet organları;  -yasama

                                     -yürütme

                                     -yargı

                               güçler ayrılığından oluşmalıdır.

Neden devlet organları farklı organlardan oluşması demokrasinin olmazsa olmazlarındadır diye bir soru aklımıza geldiğinde:

-İnsan ve vatandaş haklarını güvence altına alması

         -İktidar gücünün tek elde toplanmasının yol açacağı olumsuzluklar ve zorbacı yöneticilerin iktidarı ele geçirme korkusu.

Demokrasilerde Seçim:

Demokrasilerde seçim; genel ve eşit oy hakkına dayanır.

       Genel ve eşit oy hakkı; cinsiyet, bölge ve sosyoekonomik düzey ayrımı olmaksızın herkesin seçimlerde eşit oy kullanabilmesi anlamına gelir.

  Demokrasilerde Siyasi Partiler:

 Demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez bir unsuru olan siyasi partiler, iktidara ortak olmak veya iktidara tek başına sahip olmak isteyenlerden benzer görüşleri savunanların resmi bir birlik altında bir araya gelmeleriyle oluşur. Böylece vatandaşlar görüşlerini siyasi partilerde temsil edilmiş olur.

     İktidar seçimi, çoğu zaman bir siyasi partinin iş başına getirilmesidir. Parti yöneticileri değişse de partinin temsil ettiği temel düşünce değişmez.

Demokrasilerde Modern Toplum:

Demokrasinin uygulandığı yerlerde modern toplumlar, genellikle farklı etnik, dilsel ve kültürel gruplar içerir. Farklı hayat tarzına sahip her bir grup örgütlenebilir, kendi hak, özgürlük ve çıkarlarını savunabilir; ekonomi, siyaset ve toplumu etkilemek için yasalar çerçevesinde faaliyet gösterebilir.

Devletin Ana İşlevleri:

Devletin üç ana işlevi: -yasama

-yürütme

-yargılama devletin güç kullanma organlarıdır.

   Demokratik anayasalarda iç içe geçmiş güçler ayrılığı ilkesi ise insan ve vatandaşlık haklarını güvence altına almaya, iktidar gücünün tekelde toplanmasının yol açacağı otoriterlik tehlikesini önlemeye yöneliktir.

Demokrasilerde Seçimlerin Önemi:

  Demokrasilerde; demokrasi seçimler sayesinde işler. Çalışamaz hale gelen veya süresi dolan meclis, genel seçimler yoluyla yenilenir. Yönetim kademeleri adaylar arasındaki seçimlerle belirlenir. Ülkenin geleceği, vatandaşların seçimlerine göre şekillenir. Günümüzde demokrasi diğer yönetim biçimlerinden ayıran en belirgin uygulama olan seçim, öncelikle genel ve eşit oy hakkına dayanır. Genel ve eşit oy hakkı; cinsiyet, bölge ve sosyoekonomik düzey ayrımı olmaksızın herkesin seçimlerde eşit oy kullanabilmesi anlamına gelir.

Demokrasilerde Toplumun Sivilleşmesi:

    Demokrasilerde toplumun sivilleşmesi askeri ve ideolojik olmaktan uzaklaşmak anlamına gelir. Sivil toplum, insanların özgürlüklerini baskıcı ve rahtsız edici bir gözetim olmadan yaşayabilmelerini mümkün kılar. Devlet ve asker dışı bu özgürlük alanında vatandaşlar, ekonomik, sosyal kültürel meselelerde yoğun mesai harcarlar.

Sivil toplumun ana gündemi; çevreci hareketler kadın, çocuk ve engelli haklarını savunan insan hakları savunuculuğu savaş karşıtlığı, hayvan hakları, sanat ve spor etkinlikleri, hayat boyu eğitim gibi konular sivil toplumun ana gündemini oluşturur.

 

DEMOKRASİNİN TEMEL DEĞERLERİ

Günümüzde demokrasi, devlet yönetim sistemi olmaktan ziyade birlikte yaşama kültürü olarak kabul edilir. Demokrasi’nin temel değerleri;

-özgürlük

-eşitlik

-adalet

-hoşgörü

-dürüstlük

-farklılıklara saygı

-farklılıklara saygı, tolerans gibi değerler insanların birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen ilkeler hâline geldiğinde demokratik sistem işlemeye başlar.

Aile, okul ve toplumun daha demokratik ve daha insancıl bir yapıya kavuşmasını sağlamaktır. Aile içi demokrasi, demokratik ve toplumun daha demokratik okul ve demokratik toplum kavramları bu temel değerler üzerine yükselir. Bu temel değerler demokrasi sisteminin işlemesine katkı yapar. Bu nedenle demokratik sistem ile demokrasi kültürü neredeyse aynı anlamlara gelir.

Özgürlük;  demokrasinin en temel değeridir. Çünkü diğer bütün değerler, özgür bireylerin eylemlerine dayanır. Özgürlük; bir şeyi yapma veya yapmama, beli bir şekilde davranıp davranmama erkidir.

Serbest hareket etme gücüdür.

Başkalarına zara vermeden her şeyi yapabilmeye özgürlük denir.

Başkalarına zarar vermeden davranabilme biçimidir.

  Özgürlük sadece küçük bir grup için değil, herkes için söz konusu olmalıdır. Herkese eşit olarak tanımalı ve herkes özgürlüklerden eşit olarak yararlanabilmelidir. Aksi takdirde, özgürlükler, sadece azınlıklara tanınan bir ayrıcalık olmaktan öteye gidemez. Bu durumda da eşitlikten söz etmek mümkün değildir.

Sınırsız bir özgürlük yoktur. Hoşumuza gitmese de işleyen bir düzeni hukuk dışı yollarla, barışçıl olmayan yöntemlerle, başkasının haklarını ihlal eden eylemlerle değiştirmeye hakkımız yoktur. Çünkü kişisel özgürlüğümüz, yalnızca bizi ilgilendiren konular içindedir. Başka bir ifadeyle özgürlüğümüz, başkasının haklarının başladığı yerde biter.

     Haksızlığı uğramama ya da haksızlığa maruz kalınmışsa onu telafi etme, adaletin gereğidir. Vatandaşlarının maruz kaldıkları haksızlık, zulüm, taciz, zorluk gibi olumsuzlukları, daha büyük olumsuzluklara yol açmadan ancak devlet ortadan kaldırabilir. 

Eşit ve adil bir hukuk sisteminin tamamlayıcı unsuru bağımsız ve tarafsız mahkemelerdir. Hukuk ve mahkemeler, adaleti temin etmek için gerekli iki demokratik araçtır. Yasaların herkese eşit bir şekilde uygulanması gerekir.

Adil bir toplum için yasa önünde eşitlik zorunludur.

Azınlıklar ve farklı görüşlere sahip gruplar: Demokrasilerde bireysel ve toplumsal adaleti temin etmek için azınlıktaki farklı dünya görüşlerine kendilerini kamuoyuna tanıtabilmeleri için devlet desteği verilir. Düşük gelirlere maddi destekte bulunulur. Kimsesiz yaşlılara ve çocuklar için, ödenen vergilerden bir fon ayrılır ve harcama yapılır.

-Toplumda bir kesim refah içinde yaşarken başka bir kesim bunun tam aksi şartlara sahip olmaması gerekir.

Eşitlik; tüm insanların, insan olmak bakımından birbiriyle aynı değerde olduğunu ifade eder. İnsanlık tarihi eşitsizliklerle doludur.

Tarih boyunca; yöneten-yönetilen

                      erkek-kadın

                      genç-yaşlı, eğitimli-eğitimsiz, seçkin-avam halk, işçi-işveren (patron),  ikililerinden biri diğerine karşı üstünlük kurmuştur. İnsanların bazıları efendi, bazıları köle olarak doğmazlar. Bütün insanlar eşit olarak doğar.                                                

Eşitlik; hiç kimseye dil, din, ırk ve cinsiyet gibi özellikleri nedeniyle ayrıcalık tanınmaması, tüm bireylere aynı hak ve özgürlüklerin tanınmasıdır. Eşitliğin sağlanabilmesi ise anayasa ve yasalarla belirlenen hak ve görevlerin herkese eşit olarak uygulanmasıyla mümkündür. Buna fırsat eşitliği ya da hukuki eşitlik adı verilir.

     Demokrasilerde eşitlik hakkı:

      Eşitlik, tüm insanların insan olmak bakımından birbiriyle aynı değerde olduğunu ifade eder.

Eşitlik uygulamaları yaşama, aile kurma, şiddete karşı korunma gibi temel haklarla başladı.

      Öte yandan eşitlikçi anlayış, siyasi yönetime katılma eğitim, seyahat, kendini geliştirme gibi sosyokültürel haklara kadar fırsat eşitliği biçiminde yayıldı. Örneğin hiç kimse, yaşama hakkına sahip olma veya öldürülmemem hakkı bakımından bir başkasından bu hakka daha çok sahip değildir. İnsanların bazıları köle, bazıları efendi olarak doğmazlar; bütün insanlar eşit olarak doğar.

Dijital Vatandaşlık nedir?

Sandık başına gidilerek gerçekleştirilen seçimler demokratik sistemin işleyişi için yeterince önemlidir. Fakat halkın onayını almanın veya bir görüşü desteklemenin tek yolu sandığa gitmek değildir. Kitle iletişim araçları, vatandaşların bireysel görüşlerini herkesin erişebildiği bir sanal ortamda ifade etmelerinin yolunu açmaktadır.

Demokratik vatandaş:

Demokratik Vatandaş; devletin tüm imkânlarından diğer vatandaşlarla eşit yararlanma hakkına sahip özgür bireydir. Vatandaşlar, karar alma süreçlerine katılmak, seçme hakkını kullanmak, meclisin kararlarını veya hükümetin uygulamalarını beğendiğini göstermek, hak ihlalleri ve özgürlük kısıtlamalarıyla mücadele etmek için bir sonraki seçim dönemini beklemek zorunda değiller. Bir sonraki seçim dönemini bekleyen vatandaşlık anlayışı ile her şeyi devletten bekleyen pasif vatandaşlık anlayışı, toplumsal sorunların çözümünde yetersiz kalmaktadır.

Eşit ve Adil Bir Hukuk Sisteminin Tamamlayıcı Unsurları:

Eşit ve adil bir hukuk sisteminin tamamlayıcı unsuru bağımsızve tarafsız mahkemelerdir. Hukuk ve mahkemeler, adaleti temin etmek için gerekli iki demokratik araçtır. Yasaların herkese eşit uygulanmadığı bir yerde adil bir toplumun oluşacağı düşünülemez. Adil bir toplum için yasa önünde eşitlik zorunludur..

Aktif Vatandaşları ve Sorumlulukları:

Aktif vatandaş; seçimler, mahkeme, şikâyet, kamuoyu oluşturma, karar alma sürçlerini etkileme gibi bir dizi siyasi ve toplumsal sürecin işleyişi konusunda bilgi sahibidir.

Aktif vatandaş, hiçbir şeyi başkalarından veya devletten beklemez, yapılması gerekeni talep eder. Aktif vatandaş özgür bir birey olarak tek başına girişimlerde bulunabileceği gibi başkalarıyla iş birliği yaparak da çözüm süreçlerine katılabilir.

Hak: Hukuk düzeninin bireylere tanıdığı yetkiye hak denir.

Hak; bireylerin ya da toplulukların çeşitli gereksinimlerinin karşılanması için dile getirdikleri istemlerin hukuk yoluyla düzenlenip güvenceye bağlanmasıdır.

Sosyal adalet: Kadınlar, engelliler, yoksullar veya işçiler gibi dezavantajlı grupların haklarının korunması sosyal adaletin bir gereğidir.

Dezavantajlı Gruplar; Çalışma koşulları, sağlık, korunma, barınma ve eğitim gibi temel meselelerde devletin desteğine ihtiyaç duyan kesimlere denir.

Demokrasi kültürü, yalnızca evde veya okulda yaşanabilecek bir şey değildir. Özgürlükleri kısıtlamaya, farklılıkları yadırgamaya, eşitsizlikleri güçlendirmeye başlamış biri, her yerde aynı davranmak isteyecektir. Bu nedenle demokratik değerler aile ve okulda kazanılır. Eşitliğin gözetildiği ve ayrımcı tutumların olmadığı bir öğrenme ortamında adil bir iş bölümünün yapıldığı bir ev, bireysel farklılıklarımıza saygı duyulan bir toplum, yaşayan bir demokrasi kültürü oluşturmaya başlamış demektir. Eğer bir sınav adil yapılırsa sonuçlarına gönül rahatlığıyla herkes katlanabilir.

 

FARKLI TÜRDEN DEMOKRASİLER

Başlıca yönetim sistemleri:

     İlk devletlerden günümüze kadar birçok devlet biçimi ortaya çıktı. Devletler, yöneticilerin tutum ve davranışlarının niteliğine göre farklılıklar gösterirler. Bu devlet biçimleri aşağıdaki gibidir.

    Teokratik yönetim:

Dine dayalı, din kurallarına göre yönetim demektir.  Din kurallarına göre yönetiliyor olması teokratik devletin en belirgin özelliğidir.  Teokratik devlet yönetiminde egemenliğin kaynağının ve mutlak sahibinin Tanrı olduğu kabul edilir. Devleti, monarşilerde olduğu gibi tek kişi ya da din adamları sınıfı yönetir.

Din önderi olan bu kişi ya da zümre yönetme gücünü tanrı’dan aldığını, tanrı’nın emirlerini yerine getirdiğini ve sadece tanrı’ya karşı sorumlu olduğunu savunur. Teokratik yönetim anlayışında devletin, insanların yararı için tanrı tarafından kurulduğuna inanılır ve devlet kutsal kabul edilir.

Oligarşi devlet (Aristokratik):

Seçkinlerin kararlarına dayalı devlet yönetimidir. Yani bir gurubun yönetimde egemen olduğu yönetim biçimidir. Oligarşi devletlerde yönetme gücü çok küçük bir grubunun ya da sınıfın elindedir.  Egemenliğin sahibi olan bu grup kendini halka karşı sorumlu saymaz ve devleti istediği gibi yönetir. Yasa yapma ve yargılama görevleri de yine bu grup tarafından yerine getirilir.

Monarşi Yönetimi: Ülkenin tek kişi tarafından yönetilmesidir. Devlet, padişah, halife, sultan, kral, padişah veya çar adı verilen yöneticiler tarafından tek kişinin kontrolünde yönetilen devlet biçimidir.

Saltanat: Devlet yönetiminde yönetim babadan oğla geçmesi olayına denir.

Diktatür (Totaliter): Zor ve baskıya ya da devlete mutlak itaate dayalı bir yönetim biçimidir.

Cumhuriyet: Devlet yönetiminde yönetenler ve yönetilenlerin eşit olduğu bir yönetimdir. Böylesi devletlerde, eşitlik, özgürlük, hak, hukuk ve adalete önem verilir. Hem devlet bu haklara sahip çıkar ve korur hem de halk bu haklara sahip çıkar ve korur.

Demokrasi: Halkın hak ve özgürlüğüne dayalı bir devlet biçimidir. Yani halkın yönetimde söz sahibi olmasıdır. Halk kendi yöneticilerini kendisi seçer.

Herkesin yönetime talip olabildiği tek yönetim biçimi demokrasidir. Ne türden olursa olsun bir demokraside siyasi gücü elinde tutanlar, vatandaşlardır. İster temsili ister doğrudan isterse katılımcı demokrasi olusun, sonuç değişmez. Demokratik devlet yönetimi kendi içinde bazı farklılıklara sahiptir. Bunlar:

1. Temsili Demokrasi: Halkın, idare etme hakkını, seçtiği temsilciler vasıtasıyla kullandığı demokrasi biçimidir. Genellikle nüfusu kalabalık ülkelerde uygulanır. Belli dönemler için seçilen belli sayıdaki milletvekilleri, temsil ettikleri vatandalar adına mecliste yasal düzenlemeler yaparlar. Hükümetin işlerini denetleyip vatandaşları, devlet işleri konusunda bilgilendirirler. Temsili demokrasinin başkanlık ve yarı Başkanlık sistemi gibi biçimleri vardır.

     Temsili Demokrasi’nin bölümleri:

    Başkanlık Sistemi: Yürütme gücünün yasama gücünden kesin olarak ayrıldığı yönetim biçimidir. Milletvekilleri ile bakanlar farklı kişilerdir. Başkan, halk tarafından belli bir süre için seçilir ve başkanın gücünü sınırlandıracak tek şey yasalardır.

     Başkan, tüm devlet memurları üzerinde ve mahkûmları affetme konusunda karar verme yetkisine sahipken hâkim ve savcılar üzerinde hiçbir yetkisi yoktur.

    Yarı Başkanlık Sistemi; temsili demokrasi ile başkanlık sisteminin bir karışımıdır. Devlet başkanı, hem başbakandır hem de hükümetin başıdır. Bir bakıma yürütme üzerindeki etkisi artırılmış Cumhurbaşkanıdır.

     2. Doğrudan Demokrasi: Halkın yönetme gücünü kendisinin kullandığı demokrasi biçimidir. Genellikle nüfusu az olan küçük ülkelerde uygulanır. Geçmişte Antik Yunan’daki Atina Devleti’nde, günümüzde ise İsviçre’de uygulanmaktadır.

     3. Katılımcı Demokrasi: Çoğunluğun hâkimiyetine değil, azınlığın haklarının korunup gözetilmesine vurgu yapar. Hep birlikte karar verme idealine dayanan katılımcı demokrasi yaklaşımı, iki açıdan tanımlanır:

     Toplumun her kesiminin karar alma süreçlerine aktif katılımını artırmak,

          Kadınlar, yaşlılar, engelliler, azınlıklar, göçmenler gibi toplumun dezavantajlı kesimlerini oy kullanma, seçme, seçilme, aday olma, görüş belirtme, kamuoyu oluşturma vb. demokratik süreçlere daha fazla katılmaya teşvik eder. Bunun önündeki geleneksel, kültürel ve hukuki engelleri kaldırmaya çalışır.

     -Toplumun bütün kurumlarının demokratik bir iç işleyişe kavuşmasını sağlamak.

            Ev, okul, iş yeri, arkadaş gurupları turizm ve seyahat etkinlikleri, sendika ve parti içinde hatta askeriye ve cezaevlerinde iş ve işlemlerin demokratik bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaya çalışır.

Soru:Katılımcı Demokrasi nedir?Hep birlikte karar verme idealine dayanır. Katılımcı demokrasi yaklaşımı iki açıdan tanımlanır.

2. Toplumun her kesiminin, karar alma süreçlerine aktif katılımını artırmak

2. Toplumun bütün kurumlarının demokratik bir iç işleyişe kavuşmasını sağlamak.

Türk Demokrasisinin özellikleri:

Türkiye Cumhuriyeti, laik, soysal, demokratik bir hukuk devletidir.

Laiklik, soysal devlet ve hukuk ilkesi demokrasinin gerekleri olarak kabul edilir.

Türkiye’de temsili demokrasi uygulanmaktadır.

Yasa yapma gücü;Türkiye Büyük Millet Meclisi, Yargılama gücü; bağımsız mahkemeler,

Yürütme ve idare etme gücü: ise hükümet tarafından kullanılmaktadır.

      İsteyen vatandaşlar yargı, yürütme veya yasama kurumunda görev alabilir.

 

NSAN HAKLARININ ETİK TEMELLERİ

Etik ilke (Ahlak yasası): Kişinin nasıl iyi eylemede bulunabileceğini bildiren evrensel yasa. Etik ilke, kişinin özgür bir karar verdiğini ve sorumluğu üstlendiğini gösterir. 

Temel Haklar: İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde yer alan 29 adet hakkı içerir. Bu haklar; sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik hakların hatta çevre ve hayvan haklarının da çıkış noktasını oluşturur. 

Kişinin etik davranabilmesi için bir evrensel ilkeye uygun davranması gerekir. Kişi, bir evrensel etik ilkeye uygun davranırken davranışının sonunda herhangi bir çıkar beklemez. Karşısındaki kişinin insan olması, kişiyi belli yönde davranmaya zorlar, İnsan hakları ile etik arasındaki ilişki çift yönlüdür. 

1-Evrensel insan haklarını birer etik ilke olarak kabul etmek

2-İnsan haklarına saygı göstermeyi, bir ahlaki görev saymak

 

      İnsan hakları devredilmez, ret edilmez, yok sayılmaz, İnsanlar bu temel haklara sahip olmak için, herhangi bir bedel ödemez, hiç kimseye borçlanmazlar. Çünkü insan, haklarıyla birlikte doğar. Bu yüzden yaptığı hiçbir şey, bir insanın temel haklarını kalıcı olarak elinden almaya izin vermez. Diğer insanlara düşen görev, insanın temel haklarına koşulsuz saygı göstermektir. Bu insana duyulan evrensel saygıdır. 

 

      Etik olan, çıkarsız ve beklentisiz biçimde iyi ve doğru olanı yapmaktır. İyi olan başkasına zarar vermeyen hatta kişinin kendisine veya başkasına olumlu katkı yapan bir tutum, davranış veya uygulamalardır. İyi olanın aynı zamanda doğru olduğu düşünülür. Doğru ise geçerli bir ilkeye yasaya, geleneğe vb. uygun olan davranıştır. 

 

Öldürmemelisin!: Biçimindeki bir ahlaki anlayış insanın en temel hakkı olan “yaşam”ı güvence altına alır. 

Suçsuz yere cezalandırmamalısın!: İlkesi ise yine insanın temel haklarından “suçu ispat edilinceye kadar masum kabul edilme” ve “adil yargılanma” haklarını güvence altına alır. 

Yaşamak, adil yargılanmak, mal, mülk edinmek, evlenmek, öğrenmek, sağlıklı yaşamak, dinlenmek ve tatil yapmak, yönetime katılmak, çalışmak…. 

 

      Bunlar insan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde birer insan hakkı olarak tanımlanmaktadır. 

  Toplumdan topluma farklılık gösteren kültürel değerler insanı çepçevre kuşatmakta, neredeyse bütün davranışlarını yönlendirmektedir. Dışlama, kınama, yadırgama, küçük görme gibi yaptırımlar nedeniyle insanlar, başkalarına hiçbir zararı olmayan şeyleri bile özgürce yapamaz hâle gelirler. İnsan haklara dayalı bir etik anlayışı, kişinin özgürlüğüne saygı duymayı önerir, kişisel tercihlere müdahale etmeyi yasaklar.Özgürlük, herkes tarafından korunması gereken, insana onur ve değer katan bir durumdur. Etik bir ilke olarak benim özgür oluşum, diğerlerinin özgürlüğünün garantisi olmalıdır. 

 

      GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE İNSAN HAKLARI:

 

      İnsan hakları evrenseldir. Fakat insanların bu hakları her zaman kabul edilmiş ve korunmuş değildir. Bu durum; kölelik, şiddet ve ayrımcılık gibi insan onuru ve değerini ortadan kaldıran uygulamalarda açıkça görülebilmektedir. 

       

       İnsan haklarının tanınması ve yasal olarak güvence altına alınması, insanın değerinin de korunması anlamına gelmektedir. Bu konuda geçmişten günümüze kadar birçok önemli adım atılmıştır. 

       15. yüzyılda başlayan Rönesans, insanı yeni bir anlayışla ele alır. Bu anlayışa göre insan, yaratıcı enerji ve yeteneklerle donatılmış, yeteneklerini sergilemek ve dünyayı daha güzele ve iyiye doğru değiştirmek üzere doğmuş bir bireydir. İnsan özgürlüğü ve doğadaki yeri, yeniden sorgulamaya başladı. 

 

      Magna Carta Libertatum:

      İngiltere’de Papa, kral ve soylular arasında yapılan sözleşmedir. Bu sözleşmeyle Kral John (Yurtsuz John) kanunlara uygun davranmayı kabul etmiş ve bazı yetkilerinden din adamları ve soylular lehine vazgeçmiştir. Bazı önemli maddeleri şöyledir:

-Hiçbir özgür insan, yargılanmaksızın hapse atılamaz, sürgün edilemez, zarara uğratılamaz.

-Hiçbir özgür insan mal ve mülküne el konulamaz. 

 

Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi:

Avrupa’daki ilk insan hakları bildirgesi, 1789 yılında Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi adıyla yayımlandı. Bildirge Magna Carta’da olduğu gibi yalnızca erkeklerin hakları ve sorumluluklarını sıralamaktadır. 17 Maddeden oluşan bildirgenin bazı maddeleri:

-İnsan, haklar bakımından özgür ve eşit doğarlar

-Özgürlük, mülkiyet hakkı, güvenlik ve baskıya karşı direnme temel insan haklarıdır.

-Devlet yönetiminin anmacı, insan haklarını korumaktır. 

 

     İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi:

     İnsan hak ve özgürlükleri ilk kez bir bütün olarak ilan edilmiştir. Bildirge’nin bütün maddeleri bugün insanların sahip oldukları tüm hakları en azından ilke olarak içerir ve kesinlik ifadesi taşır. Herkes ırk, renk, cins, dil, din, siyasal ya da herhangi bir başka inanç, ulusal ya da toplumsal köken, varlıklılık, doğuş ya da herhangi bir ayrım gözetilmeksizin bu Bildirge’de açıklanan bütün haklardan ve özgürlüklerden yararlanabilir. 

    İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde yer alan çocuk ve kadın hakları ile sosyal ve siyasal haklar ayrı ayrı sözleşmelerle yasal olarak güvence altına alınmaya çalışılmıştır.

 

      Türk Tarihinde İnsan Hakları

Eski Türklerde “töre”ye göre hareket edilirdi. Töre’ye göre adam öldürmek, namusa tecavuz, kız kaçırma’nın cezası idamdı. Hırsızlara çaldığının on katı ödettirilirdi. Eski Türkler kadına da önem vermişler. Hükümdar sefere çıktığında hükümdarın eşi “Hatun” yerine oturur, elçileri kabul ederdi.

 

      Tanzimat ve Islahat Fermanı

      Osmanlı Devleti’nde 1839’da Tanzimat Fermanı ve 1856 Islahat Fermanı’nın temelinde insan hak ve özgürlükleri olan bir belgedir. Tanzimat ve Islahat Fermanı ile ayrım gözetilmeksizin herkesin can, mal ve namus güvenliği, yargılanma ve mülk edinme gibi önemli hakları güvence altına alınmıştır. 

 

     1876 Kanunuesasi: 

Osmanlı Devleti’nde 1876 yılında Meşrutiyet’in ilanı ile Türk tarihinde ilk defa anayasa yönetimine geçilmiştir. Meşrutiyet ile birlikte kabul edilen Kanunuesasi’ye ye göre;

9. maddede yer alan hükme göre, herkesin, başkalarının haklarını ihlal etmemek kaydıyla kişisel özgürlüğe sahip olduğu 

11. Maddede ise Genel kamu düzenine ve ahlaka aykırı olmadığı müddetçe herkese din, inanç ve ibadet özgürlüğünün tanındığı

21. Madde. Özel mülkiyete keyfi biçimde ve tazminat ödenmeden el konulmayacak

      Gibi insan hak ve özgürlükleriyle ilgili maddeler yer alır.

 

     Türkiye Cumhuriyeti Döneminde İnsan Hakları:

1924 Anayasası’nda 1976 yılında kabul edilmemiş bir takım hak ve özgürlükler eklenmiştir. Bunlar:

3. Madde: Egemenliğin kayıtsız şartsız vatandaşa ait olması

10. Madde: Milletvekili seçimlerinde kadınların da oy kullanma hakkının verilmesi

69. Madde: Herkesin yasalar karşısında eşit olduğu

70. Madde: kişi dokunulmazlığı, din, söz, yayım, seyahat, çalışma, dernek kurma ve toplanma gibi hak ve özgürlüklerin tanınması gibi haklar tanınmıştır.

  Ayrıca 1934 yılında birçok Avrupa ülkesinde henüz kamu. Edilmemiş olan kadınların milletvekili seçilebilme hakkı, anayasada yer almıştır.

Yine sonraki dönemde; Türkiye Cumhuriyeti, İnsan hakları Evrensel Bildirgesi’ni imzalamış, çocuk ve kadın haklarına dair sözleşmeleri kabul etmiş, siyasal ve sosyal eşitlik ilkelerini hayata geçirmeye çalışmıştır. 

 

TOPLUMSAL YAŞAM VE ÖZGÜRLÜK

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde, tüm insanların sahip olduğu ve hiçbir durumda ellerinden alınmayacak temel haklar sıralanmıştır. 

 

Toplumda birlikte yaşadığımız insanların başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı, hoşgörü, tolerans ve empati gibi tutumlara sahip olmaları gerekir.

 

Eğitim, güvenlik, adalet, boş zaman, vatandaşlık, ekonomi, sanat ve din temel hakların gerçekleşmesine hizmet ederler. 

Devlet kurumu ise vatandaşlarına bir kimlik verir ve onlara hizmet götürür. 

Herkesin farklı bireysel çıkarlarının olabileceği göz önüne alındığında birlikte yaşamanın, birtakım sorunlara yol açabileceği aşikârdır. Toplumda olası problemlerin çözümü için mahkemeler önemli bir kurumdur.

 

Hak ve özgürlük ihlallerine yol açan çatışma ve uzlaşmazlıkları önlemek için;

-kolluk kuvvetleri

-yasalar

-kurallar,

-gelenekler oluşturulmuştur.

 

İnsanları ortak çıkarlar etrafında birleştirmek, birlikte yaşama duygusunu güçlendirmek için siyaset kurumu aktif hale gelmiştir. 

 

Kullanılmayan bir hak veya özgürlüğün sahibi olmak anlamsız bir yüktür. Hak ve özgürlükler kişilere iki tür sorumluluk yükler.

1. Hak ve Özgürlükleri kullanmak

2. Hak ve özgürlükleri kullanırken aynı zamanda başkasının hak ve özgürlükleri de ihlal edilmemelidir.  

 

Hak ve özgürlük ile görev ve sorumluluk arasında karşılıklı bir ilişki vardır. Çünkü hak ve özgürlükler toplumsal ve sosyal bir yaratık olan insanın omuzuna aynı zamanda görev ve sorumluk yüklemektedir.

-Kişiler ancak özgür oldukları oranda eylemlerinden sorumlu olabiliriler.

-Kişiler ancak haklara sahip oldukları sürece sorumlulukları yüklenebilirler. 

-Özgür iradesiyle bir hakkını kullanan veya kişisel bir tercih yapan kişinin, başkalarının haklarını çiğnememesi, başkalarının özgürlük alanına girmemesi beklenir. 

-Hak ve özgürlüklerin mutlak, sınırsız veya sorumsuzca kullanılması düşüncesi, bir hayal ürününden başka bir şey değildir. Bu nedenle hak ve özgürlüklerimizi yaşarken toplumsal ilişkilerimizde birlikte yaşadığımız diğer insanlarla bireysel çıkar ve ihtiyaçlarımız çatışabilmektedir. Herkesin, kişisel tercihleriyle kullanıldıkları hak ve özgürlüklerinin neticelerini üstlenmesi beklenir.

 

 Hukuk, özgürlük ve sorumluluk arasındaki bu zorunlu ilişkiye dayanmaktadır.

İnsan hak ve özgürlüklerinin evrensel düzeyde tanınmasını ve korunmasın sağlayan uluslar arası sözleşmelerde, hak ve özgürlüklerin herkes için olmakla birlikte kişinin statüsüne ve toplumsal koşullara bağlı olarak sınırlandırılabileceği ifade edilmektedir. 

     Buna bir misal verecek olursak; çocukluk, memurluk, askeri personel olmak gibi bazı statüler ile savaş ve olağanüstü hal gibi bazı toplumsal koşullar, birtakım hak ve özgürlüklerin kullanılmasını engelleyebilir. Bu nedenle silahlı kuvvetler ve emniyet kuvvetlerine mensup olanlar ile idari makamlarda görev yapan devlet memurları için dernek kurma hakkının kısıtlanmasında bir mahsur yoktur.  

 

       Bazı hak ve özgürlüklerin de kullanıldıklarında kişileri sorumluluk yüklemez. 

Örneğin; yaşamanın hiçbir sorumluluğu yoktur.  Yani sen neden yaşıyorsun deme hakkına sahip değildir. Hiç kimse doğduğu veya ölmediği için sulanamaz.

 

      Düşünce ve İnanç Hakkı:

      Düşünce, inanç hakkı ve özgürlüğü vardır ama bu hakları kullanırken bazı hususlara dikkat etmek gerekir.

 İnsan hak, özgürlük ve inançlarının bir uzantısı olan düşüncelerini açıklama veya inancının gereğini yerine getirme, insana sorumluluk gerektirir. Bu nedenle açıklanan hiçbir düşünce, başkalarının onur ve şerefini kirletmemeli, kişilerin toplumsal saygınlığına gölge düşürmemeli, kimseyi zan ve töhmet altında bırakmamalıdır. Çünkü hiçbir inancın, başkalarının hak ve özgürlüklerini ihlal eden bir ibadet biçimi öngörmesi beklenmez. 

 

      Yine evlenme ve aile kurma hakkına dayanılarak; hiç kimse evlenme niyetiyle kaçırılamaz, alıkonulamaz, evlilik sözleşmesini imzalamaya zorlanamaz. 

-Mülk edinme hakkına dayanarak devlete ve kişiye ait bir arazi veya bir eşyaya izinsiz veya bedelsiz olarak sahip olunamaz. 

Hiç kimse dinlenme ve boş zaman hakkına dayanarak mesai saatleri içinde kendisinden beklenen görevleri yerine getirmesi için zorlanamaz.

 

Hakların korunmaya özgürlüklerin de kullanılmaya ihtiyacı vardır. Hatta bazen hak ve özgürlükleri kullanabilmek için mücadele edilmesi gerekir. Örneğin dil, din, renk, ırk, cinsiyet, siyasi görüş veya sosyoekonomik durum gibi farklılık nedeniyle ayrımcı muameleyle karşılaşanların, öncelikle eşit muamele talep etmeleri sorunun erken çözümü için önem arz eder. Eğer sorun hâlâ çözme kavuşmamışsa yetkililerden çözüm üretmeleri istenebilir. Bazı durumlarda sorun, bu aşamada da çözülmez ve hukuki yollara veya insan hakları kurumlarına başvurmak gerekebilir.

 

Bir ülkede demokrasi, hukuk ve insan haklarının olması, kişilere haklarının kolayca teslim edileceğini garanti etmez. Kolluk kuvvetleri, mahkemeler, hak ve özgürlüklerle ilgili kurullar ve dernekler, kullanılmasına müsaade edilmemiş olan hak ve özgürlükler yüzünden vardır. 

 

Bildirge: Bağlayıcı olmayan tavsiye niteliğindeki kararları ilan eden belgeler.

Sözleşme: İmzalayan devlet için, yasa gibi bağlayıcı niteliği olan uluslar arası belgeler

Asayiş: bir yerin düzen ve güvenlik içinde bulunması durumu, düzenlilik, güvenlik.

Kamu otoritesi: Devlet adına güvenliği ve düzeni sağlamakla yetkili ve sorumlu kişiler. Amirler, memurlar, polisler, jandarma ve diğer görevliler kamu otoritesini temsil ederler.

Statü: Bir kimsenin bir kurum veya bir toplum içindeki durumunu ifade eder. Kişilerin statüleri, toplum içindeki saygınlıklarıyla yakın bir ilişki içindedir.